بزرگنمايي:
ميمند روستايي صخره اي با مردماني با روح نرم و لطيف، روستايي دستکند با چند هزار سال قدمت يادآور ايامي است که انسانها خدايان خود را در بلنداي کوهها جستجو ميکردند و کوه مظهر صلابت و قدرت و الهه عزم و اراده و ايمان تلقي ميشد.
اين بناي دستکند باستاني، بي گمان از نخستين سکونتگاه هاي بشري در ايران به شمار مي رود، دوراني که هنوز ايرانيان مهرپرست بودند و کوهها را مقدس مي شمردند، اعتقادي که بعدها نيز جلوه تاريخي و مذهبي داشت و همانگونه که حضرت موسي(ع) در کوه «طور» به عبادت و عبوديت مي پرداخت و پيامبر گرامي اسلام نيز درغار و کوه حرا به پيامبري مبعوث گرديد. به هر تقدير چند هزار سال پيش از اين، انسانهايي با تيشه عشق، همت و حميت و با اراده و عزمي راسخ، فرهاد گونه دل سنگها را شکافتند و يادگاري را به جا گذاشتند که امروزه پس از گذشت ساليان همچنان نماد عزم و اراده و اقتدار اجداد ايراني به شمار مي رود.
تاريخچه ميمند
به عقيده محققين هسته اوليه روستاي ميمند متعلق به زماني است كه ايرانيان مهر پرست بوده اند و آنها را مقدس مي شمرده اند. آنها تاريكي غارها را براي عبادت برگزيده و مرده هاي خود را درون دخمه هاي كنده شده در كوه قرار مي دادند و بدين ترتيب در ميمند تعدادي عبادتگاه و مقبره بنا گرديده است. بر اساس دانسته هاي جديد تاريخ، ظهور زرتشت 6000 سال قبل از ميلاد مسيح و لذا قدمت ميمند حداقل 6000 سال پيش از ميلاد مسيح مي باشد. نقوش 10 هزار ساله و سفال هاي 6000 ساله از جمله مستندات مكشوفه اي هستند كه تاريخ ميمند را گواهي مي دهند.
هنوز کسي واقف نيست که اين مجموعه به دست چه کساني بوجود آمده و انگيزه اين مردمان از احداث چنين بناهايي چه بوده، اما انگيزه مردمان آن زمان بسيار مورد اهميت قرار دارد، چون در آن زمان و با آن وسايل ابتدايي، آفرينش چنين مجموعه با عظمتي با معماري بي نظير فابل تحسين است.
عده اي از محققين نيز معتقدند که مهرپرستان از غارهايي که با دست در دل کوه کنده اند فقط براي عبادت و دفن مردگان استفاده مي کردند و بعد از مدتي بنا به اضطرار ناشي از آب و هوا و يا هر عامل محيطي مؤثر ديگري، اين غارها را براي سکونت برگزيده اند. آيين مهرپرستي قبل از ظهور آيين زرتشت در ايران رواج داشته و تا مدتها پس از ظهور وي نيز ادامه داشته است.
ميمند به دليل استحکام دفاعي در طول تاريخ کمتر دستخوش تحولات کالبدي و اجتماعي شده است، اين تمدن در ابتدا برگرفته از آيين مهرپرستي و بعد از آن آيين زرتشت بوده است. در زمان ساسانيان شهربابک به عنوان زادگاه بابک سرسلسله ساساني مورد توجه خاص آنها بوده است. پس از ظهور اسلام و ورود آن به ايران مردم ميمند که به آئين زرتشتي معتقد بودند به اسلام گرويده و مذهب شيعه را پذيرا گشتند.
جشن ملي ثبت جهاني ميمند در مهرماه
حالا اين اثر تاريخي در فهرست جهاني يونسکو به ثبت رسيده است و قرار است جشن ملي ثبت جهاني ميمند با شکوه هر چه تمامتر برگزار گردد .
استاندار کرمان در اين خصوص مي گويد: ثبت روستاي صخره اي ميمند در فهرست ميراث جهاني، حاصل تلاش مجدانه مجموعه دستگاه هاي اجرايي کشور و استان کرمان و به خصوص مسئولين و کارشناسان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري است و راهي طولاني براي دستيابي به اين موفقيت طي شد .
"عليرضا رزم حسيني" ادامه ميدهد: اين روستاي تاريخي، پس از ارگ بم و باغ شاهزاده ماهان سومين اثر تاريخي ثبت شده استان کرمان در فهرست ميراث جهاني يونسکو است که با قدمت چند هزار ساله از نخستين سکونتگاه هاي بشري و از مواريث باستاني ايران است .
وي مي افزايد: جشن ملي ثبت جهاني روستاي صخره اي ميمند در مهرماه سال جاري برگزار مي شود.
استاندار کرمان با بيان اينکه اين جشن در قالب کنفرانس بين المللي و سخنراني چهره هاي بزرگ بين المللي خواهد بود مي افزايد: همچنين لوح رسمي ثبت جهاني در محل ميمند با حضور کارشناسان يونسکو و مسوولان کشوري نصب خواهد شد.
رزم حسيني با بيان اينکه در اين اثر تاريخي حيات و زندگي برقرار است ميگويد: با ثبت جهاني ميمند اين روستاي تاريخي، ديگرتنها متعلق به شهربابک، کرمان و ايران نيست و بايد به آن با ديد جهاني و بين المللي بنگريم و همه گردشگران از سراسر جهان ميتوانند از آن بازديد کنند و يونسکو در طول کار حمايت خواهد کرد تا اثر زنده و ماندگار بماند.
استاندار کرمان مي گويد: همچنين پرونده ثبت جهاني قنات هاي ايراني که از کرمان قنات هاي بم و جوپار مد نظر است چندين سال در دستور کار قرار گرفته است و قرار است سال آينده در نشست يونسکو در استامبول ترکيه مطرح شوند و از اين رو اقداماتي براي کامل شدن پرونده اين قنات ها و فراهم کردن شرايط براي ثبت جهاني آن صورت گرفته است، ضمن انکه براي ثبت جهاني کلوت هاي شهداد و قلعه شفيع آباد و باغ فتح آباد نيز برنامهريزي هاي لازم صورت گرفته تا نخستين استاني با اين تعداد اثر جهاني باشيم .
«ميمند» به چه معناست؟
معاون گردشگري ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان کرمان نيز در خصوص «ميمند» ميگويد: ميمند در 38 کيلومتري شمال شرقي شهرستان شهربابک در عرض 30 درجه و 16 دقيقه و طول 55 درجه و 25 دقيقه قراردارد. ارتفاع آن از سطح دريا 2240 متر و وسعت آن 420 کيلومتر مربع است. اين روستا بين شهرهاي يزد، کرمان و شيراز قرار دارد. ميمند در دهستان ميمند، در شهرستان شهربابک و در استان کرمان واقع شده است
"محمد جهانشاهي" ادامه مي دهد: واژه ميمند به تعابير مردمانش و آنچه که تاريخ نگاران در پيرامون آن نقل مي کنند، معاني متفاوتي دارد. عده اي معتقدند لغت ميمند، از دو واژه «مي» و «مند» مي باشد که «مي» به معناي شراب و «مند» به معناي مست و مستي است و چون اين روستا قبل از اسلام حفر شده، مردان اين نواحي «مي»، مي نوشيده اند و مست مي شدند و حفره هاي روستا را در اثر مستي مي کنده اند که بر همين اساس آن را ميمند ناميده اند.
جهانشاهي با بيان اينکه عده اي عقيده دارند واژه ميمند مأخذ از ميمنت و مبارکي بوده است، مي گويد: عده اي نيز بر اين باورند که مردمان اين نواحي از ميمند فارس مهاجرت کرده و چون در اين ناحيه اقامت گزيده اند، آن را ميمند نام نهاده اند .
وي مي افزايد : مجموعه اي از آثار بسيار قديمي همچون خانه هاي صخره اي پراكنده معبد، قلعه و برجهاي مختلف (مربوط به هزاران سال پيش) وجود دارد كه ميمند را از يك روستا به يك مجموعه با تمدن خاص تبديل مي كند.
معاون گردشگري ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان کرمان مي گويد: آنچه مورد اهميت است و بي شک بر نحوه شناخت ميمندي اثر گذارده اين است که مسکن از روي هم گذاردن سنگ و آجر و غيره پديد نمي آيد، يعني در فضاي باز ساخته نمي شود، بلکه با از ميان برداشتن انبوهي از خاک شکل ميگيرد و انسان نياز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلکه بايد توده اي را بردارد تا پناهگاه مهيا شود. به همين دليل براي اتاق، طاقچه در اندازه هاي مختلف کنده شده است که جاي رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و غيرو کنده شده است. به همين دليل کنار ديوارهاي خانه گنجه گذارده نمي شود، بلکه با کندن ديوار، حفره يا طاقچه اي بوجود مي آيد که اشياء و لوازم در آنها گذاشته شده و يا در آنها آويزان ميگردند.
وي ادامه مي دهد: کل يک خانه که ممکن است شامل يک يا چند اتاق و اصطبل باشد يک کيچه است. يک واحد يک ورودي مشترک دارد و در پاگرد ممکن است طويله در يک سو و اتاق نشيمن در طرف ديگر باشد. همه کيچه ها يک ساختار ندارند. هم اندازه و هم تعداد اتاقها متفاوت است و همانگونه که ذکر شد نام هر واحد کيچه (kiche) است. جدا کردن اتاق از پستو و يا پوشانيدن برخي از طاقچه ها با پرده اي پارچه اي صورت مي گيرد. کليدون در ديوار کنار درب نصب مي شود، کليد را در آن قرار مي دهند تا زبانه پشت در قرار گيرد. درجه حرارت اين اتاقها حدود 5 درجه متفاوت از بيرون است. در سال 1383در بهمن ماه در حالي که در بيرون حرارت 10 درجه سانتيگراد بود، در درون 15 درجه و در خرداد ماه 1384 در حالي که بيرون 24 درجه سانتيگراد بود در درون 18 درجه سانتيگراد بود. ايجاد اجاق و در زبان محلي ديدون (didon) در درون اتاقها و سوزاندن هيزم طي ساليان متمادي در آن موجب سياهي رنگ سقف و بدنه اتاقها شده و برپا کردن آتش و تهيه غذا در درون اتاقها باعث گرديده تا بدنه داخل اتاقها ايزولاسيون شده و باعث عمر بيشتر اتاقها شود و متأسفانه چون ديگر در خيلي از اتاقها آتش افروخته نمي شود باعث شده تا خاک سقفها به آهستگي ريزش پيدا کند. اندازه اين اتاقها که البته از نظر هندسي منظم نيستند، متفاوت است و يک اتاق 3*4 به بلندي 1.90 تا 2.10 متر معمولي است و بزرگترين کيچه از 90 متر مربع تجاوز نمي کند. کف پوشها اکثراً نمد، مخشيف، گليم يا قاليچه به اندازه هاي متفاوت در سايزهاي150*1 و 1.40*1.80متر موجود است.تعداد کيچه ها در خود روستا 406 عدد و تعداد اطاق ها 2560 عدد مي باشد.
وي با بيان اينکه ساکنان اين روستا داراي آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گويش آنها هنوز از کلمات پهلوي ساساني استفاده مي شود مي گويد: روستاي 3 هزارساله ميمند تنها روستاي تاريخي در جهان است که هنوز روابط سنتي زندگي در آن جريان دارد و مي توان تعامل انسان و طبيعت در هزار دوم ميلادي را بخوبي در آن ديد. اين روستا هفتمين منظر فرهنگي – طبيعي و تاريخي جهان بود که جايزه مرکوري را دريافت کرد.
جهانشاهي مي افزايد: جايزه ملينا مرکوري جايزه اي است که از سوي دولت يونان و با همکاري مجامع فرهنگي بين المللي مانند يونسکو و ايکوموس (شواري حفاظت از بناها و محوطه هاي تاريخي) به آثاري اهدا مي شود که داراي شرايط و ضوابط فرهنگي، طبيعي و تاريخي منحصر به فرد باشد.
خصوصيات طبيعي ميمند
معاون گردشگري ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان کرمان در مورد خصوصيات طبيعي ميمند مي گويد : آب و هواي ميمند از نوع معتدل کوهستاني است که از ويژگيهاي آن زمستانهاي سرد و تابستانهاي معتدل است. روستاي ميمند در مرز مشترک دشت و کوهستان قرار دارد و اين دشت در فاصله شهر بابک و ميمند قرار داشته و درگذشته پوشيده از درختان پسته و بادام وحشي بوده است که در حال حاضر محدود به دشتهاي اطراف روستاي ميمند مي شود. کمي نزديکتر به به روستاي ميمند نيز درختان توت و شاه توت به وفور يافت مي شود. دشت ميمند همچنين مملو از جانوران بياباني همچون مار، سوسمار، جوجه تيغي، لاک پشت، خرگوش و... است. به علاوه در کوهستانهاي ميمند نيز حيوانات وحشي مختلفي همچون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزکوهي،کبک و پرندگان شکاري يافت مي شود.
جهانشاهي ادامه مي دهد : چندين رودخانه فصلي و تعدادي قنات به علاوه چند چشمه در ميمند و اطراف آن وجود دارد که موجب رونق کشاورزي در اين منطقه گرديده است. کشاورزي در ميمند همچون ساير آثارطبيعي جلوه ويژه اي به اين روستا ميدهد. در فصل بهار ميمند زيباترين چهره را به خود ميگيرد. طراوت، شادابي و سرسبزي دشت ميمند و آب و هواي مطلوب آن انبوهي از جمعيت شهرها و روستاههاي اطراف را به سمت خود کشيده و مردم اوقات فراغت خود را در اين روستا و يا درکنار چشمه ها، قنات ها و رودخانه ميمند ميگذرانند.
وي در خصوص اقتصاد و فرهنگ و مردم ميمند نيز مي گويد: اقتصاد مردم ميمند بر سه محور کشاورزي، دامداري و قاليبافي مي چرخد که در اين ميان قاليبافي نقش بسيار مهمي داشته است به گونه اي که در حال حاضر نيز قالي ميمند از بهترين قاليهاي کرمان بوده و شهرت جهاني دارد. عليرغم ورود تکنولوژي به زندگي روستائيان،مردمان ميمند از همان ابزارهاي سنتي براي بر آوردن نياز خود استفاده کرده و کمتر به ابزارهاي مدرن روي آورده اند.
جهانشاهي به گياهان دارويي منطقه ميمند نيز اشاره مي کند و مي گويد: گياهان همواره در محيط زيست ميمند وجود داشته و گياهان دارويي در اين منطقه نقش مهمي را ايفا نموده اند. آنچه مسلم است، انسان براي رهايي از درد و درمان بيماريها در گذشته و حال بهترين شيوه را، استفاده از داروهاي گياهي در نظر داشته است و منطقه ميمند از اين امر مستثني نيست.
و اما حمام، مدرسه، مسجد و حسينيه ميمند از جمله مکانهاي ديدني ميمند مي باشد که نظر گردشگران زيادي را به خود جلب مي کنند.
جهانشاهي در اين خصوص مي گويد: حمام ميمند که مثل خانه هاي آن در دل سنگ کنده شده يکي از عجايب اين خانه ها است که بصورت حمامهاي سنتي داراي خزانه بوده و طبق روايات مردمان آنجا که به خاطر دارند و شواهد موجود مسائل و نکات بهداشتي در آن رعايت مي شده است. ساختمان اين حمام بدين طريق است که: کوچه اي آنرا به داخل دالاني وصل مي کند يعني اول مانند ديگر حفره هاي آن کوچه کنده شده و اين کوچه در انتها به دالاني ختم مي شود پس از دالان يعني در وسط آن دري است که به رختکن حمام متصل مي شود اين رختکن داراي حوضي در وسط و سه سکو در اطراف مي باشد. که درب ديگري آنرا به صحن حمام وصل مي کند در پايين صحن خزانه اي کنده شده که در سنگ است و منفذي هلالي شکل آنرا به صحن وصل مي کند که براي برداشتن آب بوده در وسط خزانه گودالي است که جاي قرار دادن ديگي براي گرم کردن آب بوده و در پايين و پشت اين چاله دالاني است که درب آن به خارج حمام باز مي شده که آتش خانه و محل بر افروختن آتش در زير حمام قرار داشته. براي گرم کردن حمام منفذي بوده که دود در آن مي پيچيده و آنرا گرم مي کرده که پس از گرم شدن گرفته مي شده است. و اما در طرف راست خزانه حوضي بوده که محل شستن پا و آب کشيدن آن بوده است و در طرف چپ حمام بريدگي کوچکي براي نظافت و دارو کشيدن بوده است. طريقه حمام کردن به اين ترتيب انجام مي گرفته است که حمامي در جلو خزانه مي ايستاده و بدن مراجعه کنندگان را بوسيله ظرفي با ريختن آب خيس ميکرده که پس از چرک کردن و ريختن آب دوباره و تميز شدن بدن. فرد مي توانسته براي غسل کردن داخل خزانه برود و پس از انجام غسل از سمت راست يعني اطاقي که حوض در آن بوده خارج مي شده و پاي خود را آب مي کشيده است. از نکات عجيب در اين حمام آن است که سوراخي در بالاي صحن و رختکن مي باشد که سنگي مرمر بر روي آن گذاشته اند که اين سنگ به طرز عجيبي نور را در حمام منعکس مي کند و در واقع منبع نور حمام مي باشد. علاوه بر اين ديگر منابع روشنايي حمام عبارتند از: روغن گياهي بنام (کن تون) يا کنده خشک پوسيده اي که کمتر دود مي کند. ريشه گياهي بنام (جلا) که نوعي خار بوده و از آن کتيرا به عمل مي آورند و چراغ موشي، که اکنون اين حمام برق کشي شده است.
مدرسه ميمند
وي در خصوص مدرسه ميمند نيز مي گويد: مدرسه قديم روستا، به همان شيوه و طرح واحدهاي مسکوني ساخته شده است، با اين تفاوت که عرض و عمق کيچه و مسير ورود آن بيشتر از واحدهاي مسکوني است. به طور کلي هرچه از ابتداي کيچه به عمق آن مي رويم ابعاد کلاسها گسترده تر مي شود و اين، به دليل افزايش ضخامت بوده است. طول کيچه مدرسه که در کوه کنده شده- حدود 18 متر مي باشد و عرض آن از ابتدا تا انتها بين 15 الي 6 متر متغير است. در مجموع اين مدرسه داراي 5 فضا که از آنها به عنوان کلاس و دفتر استفاده مي شده است. دوتا از اين فضاها در امتداد کيچه و سه تاي آنها در سه طرف ايواني به ارتفاع سه مترکه در انتهاي کيچه کنده شده قرار دارد که ابعاد آن 5.5*5.5 و داراي دو ورودي مي باشد. حجاران ميمندي اين کلاس را در انتهاي کيچه ساخته اند. زيرا ضخامت سقف به مرور که به عمق مي رويم بيشتر مي شود. در جلوه کيچه مدرسه، حياط بزرگي قرار دارد که به سنگ خشکه چين محصور شده است. و درون آن درختي بنام (تايي ) وجود دارد.
مسجد و حسينيه ميمند
جهانشاهي ادامه مي دهد : مسجد ميمند نيز مولود تغييراتي است که در يک يا چند واحد مسکوني داده شده است. اين مسجد در حدود 120 متر مربع وسعت دارد و شکل آن مدور و نامنظم است بعد از عبور از راهرويي به پهناي 1.5 متر به صحن مسجد مي رسيم. سقف مسجد بر روي سه ستون سنگي به ارتفاع دو متر بنا شده است. محراب مسجد در سنگ کنده شده و ارتفاع آن در حدود 1 متر مي باشد. حجاران ميمندي که آثار و نشانه هاي تيشه آنها بر در و ديوارها و سقف مسجد هنوز به خوبي نمايان است. در مسجد طاقچه ها، محراب و منبر سنگي ايجاد کرده اند. علاوه بر اين در طرفين ورودي مسجد، در بدنه ديوار، طاقچه هايي مخصوص قرار دادن کفش ايجاد کرده اند. کف مسجد فاقد سنگفرش و يا هر پوشش ساختماني بوده و با قالي هاي دستباف ميمندي، کف سنگي آن فرش شده. اين مسجد هيچگونه منفذي براي نور گيري ندارد و نور آن از طريق در ورودي مسجد تامين مي شود بناي اين مسجد با توجه به اسناد موجود به سال 1240 هجري قمري بر مي گردد.
وي در مورد حسينيه روستاي ميمند نيز مي گويد : حسينيه ميمند، در وسط روستا قرار دارد و داراي سه ايوانچه با طاق گهواره اي است که در انتهاي آنها وروديهاي حسينيه قرار دارند بناي حسينيه از تجمع چند منزل مسکوني صخره اي ايجاد شده و تمامي اجزاي آن از سنگ تراشيده شده اند فضاهاي داخلي حسينيه داراي پلاني نا منظم بوده و 200 متر مربع مساحت دارد که چهار ستون قطور مستطيل شکل ايستايي آن را حفظ مي کنند در گذشته يک منبر سنگي چسبيده به زمين و متکي به اولين ستون کنار ورودي حسينيه وجود داشته است که اخيرا آنرا تراشيده اند و به جاي آن منبر چوبي قرار داده اند. ارتفاع سقف حسينيه در بعضي از نقاط آن 80/1 و در نقاط ديگر، 30/2 متر مي باشد. حسينيه ميمند همچون ساير بناهاي صخره اي فاقد هرگونه تزيين و اندودي مي باشد و در آن کتيبه اي که اشاره اي به تاريخ حسينيه کرده باشد وجود ندارد اين در حالي است که بناي حسينيه مدام در حال تغيير بوده و در دوره هاي مختلف فضاهايي به آن اضافه شده است تا مساحت داخلي آن جوابگوي ساکنين باشد.
ميمند روستايي به قدمت تاريخ و به شيوه کاملا سنتي و برگرفته از طبيعت و معماري تاريخي روستا منتظر گردشگران داخلي و خارجي است، در سفرهاي تابستاني خود حتما جايي را براي تماشاي روستاي تاريخي ميمند خالي بگذاريد تا با حضور در ميمند مسافر تاريخ شويد .