کرمان رصد - کرمان - پس از گذشت 600 سال از ساخت بنای تاریخی بازار کرمان و در عین بی توجهی های روا داشته شده به مرمت اغلب بخش های این بازار مسقف تاریخی طی سالیان گذشته ، اما همچنان کسب و کار درآن از رونق نیفتاده و بدرستی می توان گفت که نبض تپنده اقتصاد این استان در رگ های راسته بازار این شهر همچنان می تپد .

به گزارش ایرنا، بازار کرمان در عصر تیموریان و با بنا نهادن بازار اختیاری شکل گرفت و پس از آن در مقاطع مختلف تاریخی قسمت های گرانبهایی به این مجموعه تاریخی افزوده شد شده طوری که امروز کرمان به گواه تاریخ دارای بزرگترین راسته بازار کشور است.
بازار کرمان با هزار و 200 متر فضای مسقف البته به جز بازار مظفری به صورت شرقی، غربی از میدان ارگ آغاز شده و به خیابان میرزا رضای کرمانی در آنسوی میدان شهدا یا همان مشتاق ختم می شود.

وجود گنجینه و آثار تاریخی فراوان چون بازار گنجعلی‌خان، مجموعه وکیل، سرای سردار، قیصریه ها و بازار مسگری، آب انبارها و غیره بازار کرمان را غنایی دوچندان بخشیده است.
میدان ارگ به عنوان نقطه آغاز ورود به بازار کرمان شناخته می شود و موج جمعیتی که در حال خرید و فروش کالا هستند توجه هر رهگذری را در این مکان به خود جلب می کند.
سراسر بازار از مغازه ها و البته دست فروشانی که هر کدام به نوعی کالاهایی را برای فروش به مردم عرضه کرده اند، سرشار است؛ این راسته به میدان مشتاقیه شهر کرمان ختم می شود.
هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده است، بازار سرپوشیده کرمان یکی از منحصر بفرد ترین بازارهای ایران به شمار می رود و به دلایل مختلف از جمله طولانی بودن و ساخت بنا شهرت جهانی یافته است.
محل اصلی خرید و فروش مردم کرمان به چندین بخش تقسیم می شود که می توان از بازار ارگ به عنوان نخستین بخش بازار سرپوشیده کرمان نام برد که این بخش از میدان ارگ آغاز و تا چهار سوق گنجعلی خان کشیده شده و در اصل به 2 بخش فرعی تر بازار نقارخانه و بازار سراجی، تقسیم می شود.
طول بازار را که به پیش می روی بعد از بازار ارگ به چهار سوق گنجعلی خان می رسی، اینجا درست محل تقاطع دو راسته بازار است که به این نام معروف شده و پرجمعیت ترین مکان بازار با گچبری هایی هنرمندانه و نقاشی های زیبا آذین بسته شده است.
گنبدهای بازار قبل از معماری جدید و معماری غربی، به هم پیوسته بودند و بازار از مرتفع ترین بناهای شهر بعد از مسجد جامع به شمار می آمد ولی بعد از آن گنبدها بصورت جداگانه بنا شدند.
خنکای هوا حتی در گرمای سوزنده تابستان به دلیل نوع معماری این بنا آدمی را به ماندن در زیر این سقف گنبدی راغب تر می کند چرا که ساخت گنبدی شکل سقف ها در مناطقی کویری مانند کرمان نوعی معماری سازگار با محیط است.
همان طور که طول بازار را پیش می روی در بخش جنوبی میدان گنجعلی خان به قطعه بعدی بازار که همان بازار گنجعلی خان است می رسی، این قطعه که تا بازار اختیاری ادامه دارد و از سبک معماری عصر صفوی بهره می برد.
این قطعه از بازار، گردشگران زیادی را به خود فرا می خواند زیرا در سمت راست این قطعه حمام تاریخی گنجعلی خان خودنمایی می کند و 18 مغازه در این بازار وجود دارد و سمت چپ بازار طاق نماها جلوه ای خاص به این مکان بخشیده است.

حمام گنجعلیخان یکی از بناهای مجموعه گنجعلیخان در شهر کرمان است که در سال 1020 ه.ق (1611 میلادی) ساخته شده و گنجعلی بیک، ملقب به گنجعلیخان از حاکمان کرمان در زمان شاه عباس بود که کارهای عمرانی مهمی در کرمان انجام داد.
سر در حمام، که بخشی با نقاشی های عهد صفوی زینت شده و کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده و مصرع آخر آن، سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می دهد، "کسی نداده نشان در جهان چنین حمام"، که سال (1020 ه.ق) را نشان می دهد.
بعد از این قسمت بازار به بازار اختیاری به عنوان چهارمین قسمت بازار کرمان می رسیم این قطعه از انتهای بازار جنوبی گنجعلی خان آغاز می شود و تا اول بازار وکیل ادامه دارد و
در قسمت چپ بازار اختیاری و در غرب مدرسه گنجعلیخان واقع شده و در قرن یازدهم هجری قمری از درآمد موقوفه گنجعلیخان به سعی عبدالباقی تاجر کشانی به اتمام رسیده است.
مدرسه شیخیه، سه بازارچه سرداری و در انتهای آن حمام یا چایخانه سنتی وکیل از جمله آثار موجود در این قطعه است.
بعد از آن در انتهای بازار اختیاری و مجموعه وکیل واقع شده است این مجموعه تاریخی به دستور محمداسماعیل خان وکیل المک حاکم کرمان در سال 1282 ه.ق (1856 میلادی) و پسرش مرتضی قلی خان وکیل ثانی و اولادش مجموعه بزرگی شامل کاروانسرا، بازار، حمام، مسجد را ساخته که هنوز هم به نام وکیل خوانده می شود.
چند بازارچه متقاطع نیز بعد از بازار سردار را تشکیل می دهند؛ این بازارچه ها با سه راسته اصلی که در حاشیه بازار قرار دارند به بازار اختیاری متصل می شود که بیشتر در این قسمت مغازه های پارچه فروشی به چشم می خورد.
بازار مظفری نیز از انتهای بازار وکیل آغاز و به خیابان میرزا رضای کرمانی ختم می شود، بازار مظفری جزو مجموعه امیر محمد مظفر است و از پدیده های این بخش از بازار می توان از تکیه (صفه) عزاخانه، بازار قدمگاه و مسجد جامع کرمان نام برد.
مسجد جامع کرمان که به نام مسجد جامع مظفری نیز شهرت دارد در همسایگی مشتاقیه است، این مسجد توسط بازار مظفری، بازار قدمگاه، خیابان شریعتی و میدان مشتاق محصور شده و این بنا که در دوران حکومت امیر مبارزالدین محمد مظفر سر سلسله آل مظفرساخته شده از مساجد چهار ایوانی است که دارای سردر رفیع، صحن، ایوان و شبستان است.
بعد از آن به بازار قلعه محمود به عنوان نخستین بخش بازار شمالی - جنوبی می رسیم، این بازار در جنوبی ترین بخش واقع شده که به نخستین بخش از آن بازار دروازه ریگ آباد می گویند و این بازار، نیز از خیابان امام خمینی (ره) رو به روی بازار قلعه محمود آغاز و به چهار سوق گنجعلی خان ختم می شود.
مجموعه بازار کرمان شامل بازارهای دیگری همچون بازار قدمگاه، بازار عطاری، بازار مسگری، بازار زرگری، بازار سردار، بازار کفاش ها و غیره است که هنوز برغم گذشت زمان و در دنیای ماشینی کنونی از رونق تجاری و اقتصادی خاصی برخوردار است.
در این مجموعه بازار نیز آثار تاریخی همچون آب انبار علیمردان خان پسر کوچک گنجعلیخان در ضلع غربی میدان، داخل بازار مسگری غربی و روبروی مدرسه گنجعلیخان واقع شده که از معماری جالبی برخوردار است.
بازار مسگری نیز خود به دو بخش شمالی و غربی تقسیم می شود، این بازار در شمال میدان گنجعلیخان قرار دارد و در غرب آن چهار سوق مسگری واقع شده است و شرق آن به بازار کلاه مالی متصل می شود که طول این بازار 88 متر و عرض آن شش متر است.

در جنوب بازار مسگری غربی نیز چهار سوق گنجعلیخان قرار دارد و شمال آن چهار سوق مسگری واقع شده و 43 متر در پنج و نیم متر است.
وجود کاروانسرای هنود یا هندوها در بازار بیانگر رونق گذشته این مکان همچون حال است این اثر تاریخی در نیمه دوم قرن نوزدهم توسط انگلیسی‌ها احداث شده و بعدها به منظور تجارت در اختیار هندوها قرار گرفت.
مجموعه ابراهیم خان نیز جزیی از تاریخ بازار کرمان است، این مجموعه توسط ابراهیم خان ظهیرالدوله که از سال 1218 تا 1340 ه.ق در دوره فتحعلی شاه قاجار حاکم کرمان بوده، ساخته شده و شامل بازار قیصریه، حمام، آب انبار و مدرسه است.
صفه عزاخانه، مسجد وکیل، مسجد گنجعلی خان و مسجد چهلستون هر یک مساجدی هستند که با نام بازار اصلی خود که جزیی از بنای آن هستند نامیده می شوند و از شکل خاص هر یک از حمام ها یا مسجدها در بازارهای مختلف می‌توان نوع معماری دوره ایجاد شان را بررسی و به نتایج جالبی رسید.
این اثر تاریخی در حالی هنوز پویا و سرزنده است که بسیاری از حرفه های قدیمی مشغول در آن از رونق افتاده و جای خود را به سایر مشاغل داده اند به عنوان نمونه می توان به مشاغلی مانند شال بافی، گیوه دوزی، نمدمالی و کلاه دوزی اشاره کرد که حالا جای خود را به طلافروشی ها داده اند.
با توجه به نیازهای روز و البته در سایه بی توجهی مسئولان برخی بناهای قدیمی بازار مانند مدرسه ها، کاروانسراها و تیمچه ها در حال تخریب است و بی استفاده باقی مانده اند اما در کنار آن برخی مکان ها نیز با تغییر کاربری تا حدودی حیات خود را حفظ کرده اند.
حالا بازار کرمان به عنوان نبض تپنده اقتصاد این شهر با بروز و ظهور خیابان های جدید التاسیس و البته بی توجهی به بافت منسجم قدیمی اطراف آن در خطر است می طلبد مسئولان امر در راستای تحکیم این حیات برنامه ریزی و تلاش کنند.
گرچه متولیان امور گردشگری و عمران شهری کرمان گهگاهی و در برهه ای از زمان اقدامات مرمتی را در بخش هایی از بازار انجام داده اند ولی این بازار که چند قرن از آوازه اش به عنوان یک نقطه محل مبادلات تجاری ملت های گوناگون می گذرد شایسته توجه بیشتر برنامه ریزان است تا بتوان همچنان از این یادگار طولانی نسل ها صیانت و حفاظت شود.
وجود این بازار تاریخی و ارزشمند که توالی تاریخ را در کارنامه خود به یادگار دارد و عنوان طولانی ترین "راسته" را در میان بازارهای قدیمی کشورمان دارد و به نوعی به تعدد کارونسراهایش هم شهره است و در یک کلان می توان از آن به عنوان گل سرسبد آثار تاریخی کرمان نام برد یک ثروت خدادادی در حوزه گردشگری است که متولیان امور باید با پاس داشتن این ثروت تکرار نشدنی در راستای حفظ آن تلاش مضاعفی داشته باشند و بطور جد از رو به تخریب نهادن آن جلوگیری کنند.
بازار بزرگ تاریخی کرمان به عنوان طولانی ترین راسته بازار ایران در تاریخ 25 اردیبهشت 1380 با شماره ثبت 3856 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و این بنا از اهمیت و جایگاه اقتصادی، گردشگری و فرهنگی بسیاری بین مردم استان کرمان برخوردار است.
گزارش: نجمه حسنی
3029/‏‬ 5054