چاپ

کرمان آنلاین - کرمان -هفته نامه پاسارگاد در شماره 499 به مصرف خودسرانه داروها و ویتامین ها پرداخته و مقاله ای با عنوان در سایت‌ها و شبکه های اجتماعی دنبال دارو نباشید را به قلم حسین اطمینان به چاپ رسانده است.
در این مقاله آمده است، آمارهایی که گاه و بی ‌گاه منتشر می ‌شود نشان می‌ د‌هد ایران جزو کشورهایی است که مصرف خودسرانه دارو در آن بالا است.
اخیرا مشاهده شده در شبکه‌ های اجتماعی متن‌ هایی منتشر می ‌شود که باید یکسری ویتامین ‌ها، قرص های آهن و کلسیم را بدون تجویز پزشک مصرف کنیم. مثلا عنوان می ‌شود ما کمبود آفتاب داریم و باید ویتامین D مصرف کنیم و یا اینکه همه زنان باید قرص آهن مصرف کنند. اما آیا مصرف خودسرانه این داروها مبنای علمی دارد؟ آیا مصرف ویتامین‌ها برای بدن ضرر هم دارند؟ این موضوع ‌ها را با دکتر مجید پورسینا به گفت ‌و گو نشستیم.
- اخیرا مشاهده می‌کنیم که در شبکه های اجتماهی مصرف خودسرانه برخی ویتامین‌ها تبلیغ می شود به عنوان مثال می گویند این روزها آفتاب به پوست نمی خورد و باید قرص ویتامین D مصرف کنیم. آیا این موضوع مبنای علمی دارد؟
من قبل از این که جواب شما را بدهم باید یک مقدمه بگویم. ما یک گروه اصلی غذا داریم که کالری و مواد اصلی بدن را تامین می‌کنند که شامل کربو‌هیدرات ‌ها (قندها و نشاسته‌ها)، چربی‌ ها پروتئین ‌ها است. در کنار این، بدن به یک سری مواد دیگر نیاز دارد که به آن ریز‌مغذی ‌ها می‌ گوییم که ویتامین‌ ها و املاح هستند. نیاز به این مواد ‌خیلی کم است و نقشی در تعیین میزان کالری بدن ندارند. اکثر این مواد را ما از غذاهایی که می ‌خوریم مثل سبزی و گوشت بدست می‌آوریم. برای نمونه سدیم برای بدن لازم است لذا می ‌گوییم نمک زیادی نخورید. مقدار سدیمی که بدن نیاز دارد از غذاها جذب می‌ کند. یا پتاسیم به عنوان سم است ولی ما مقدار کم را در بدن نیاز داریم و خیلی هم نقش اساسی دارد. اگر از یک حد پایین بیاید ایست قلبی می‌دهد و اگر بالا برود کشنده است. اینها جزو انرژی‌ دهنده ‌ها نیستند. گاهی فرد می‌ گوید چه ویتامینی بخورم که انرژی ‌ام زیاد شود. ویتامین‌ ها را به اشتباه معادل انرژی زایی می‌دانند. در سوخت‌ و ‌ساز‌ سلولی نقش‌هایی دارند ولی انرژی فرد بالا نمی ‌رود.
در مورد سئوال شما، داروها (ویتامین، املاح و مواد معدنی) وقتی ارزش پیدا می ‌کند که یک پزشک برای شخص تجویز کند. ممکن است شخص به شکل روتین این کمبود را نداشته باشد ولی بنا به دلایلی پزشک تشخیص داده که فلان ویتامین را مصرف کند.
- اما یکسری افراد باید به صورت روتین ویتامین و یا قرص آهن مصرف کنند.
یک‌سری دستور‌العمل‌ها داریم که به آن روتین می‌ گوییم. مثلا در ایران طبق پروتکل ‌هایی که وزارت بهداشت اعلام می‌کند همه‌ بچه ‌ها از 6 ماه تا 2 سال باید آهن و برخی ویتامین ‌ها را بخورند. این روتین است و پزشک نمی‌ گوید که کودک این ویتامین را کم دارد یا نه. خانم‌ های باردار از اول بارداری اسید فولیک می‌خورند. از ماه چهارم بارداری به اسید‌فولیک، آهن نیز اضافه می‌شود. اینها روتین شده‌اند. ولی من جایی در پزشکی سراغ ندارم که مثلا بگویند فلان چیز را به آب شرب اضافه کنیم یا مثلا به غذا اضافه کنیم. یا پزشک بگوید شما وضع مالی‌ تان خوب است. توان پرداخت این دارو را دارید پس فلان ویتامین خارجی را استفاده کنید.
- بحث خوردن ویتامین c این روزها به علت سرماخوردگی داغ است. آیا مصرف آن در بهبود و یا جلوگیری از سرماخوردگی موثر است؟
هنوز ما در این زمینه دستور‌العملی نداریم. در مدارس با نظارت وزارت بهداشت در یک رده سنی خاص به مقدار کم دادند، اشکالی هم ندارد ولی همین هم روتین نشده است یا هنوز به ما پزشکان ابلاغ نشده است.
- اما منظور من مصرف خودسرانه است. مثلا من امروز احساس سرماخوردگی دارم و از داروخانه ویتامین C می خرم و مصرف می ‌کنم.
چنین چیزی موثر نیست و ضرر هم دارد.
- همه ویتامین ‌ها بدون تجویز پزشک ضرر دارد؟
بلی. اولین ضرر اقتصادی است. شما می‌توانید معادل همین پول را پرتقال بخرید، تخم‌مرغ بخرید. شما از بدن خودتان خبر ندارید. ممکن است شما به آهن نیاز دارید. دارو ممکن است ظاهرا اثر موقتی به علت تلقین داشته باشد و شما دنبال درمان قطعی نروید. مساله سوم تداخلات دارویی است. شما به دلایلی یک‌سری داروهای دیگر مصرف می‌کنید وقتی یک دارو بدون تجویز مصرف می‌کنید. ممکن است اثر داروهای قبلی را کم و یا زیاد کند و در درمان تاثیر بگذارد. مصرف خودسرانه ویتامین‌ها مضر است. مردم متاسفانه ویتامین‌ها را از داروها جدا می‌کنند ولی این گونه نیست. باید پزشک به تشخیص رسیده باشد و به شما تجویز کند.
- کمبود ویتامین‌ها علایم مشخصی ندارند؟ از کجا باید بدانیم فلان ویتامین بدن کم هست یا بدن به کلسیم و یا روی نیاز دارد؟
به تشخیص پزشک بر‌می‌گردد. اولا شما وقتی زندگی روز‌مره‌تان را دارید احساس خاص و شکایت خاصی هم ندارید پس کمبود خاصی هم ندارید. ما در پزشکی علایم را تقسیم‌بندی می‌کنیم به شکایت‌های بیمار، نشانه و معاینه فیزیکی و بعد هم آزمایشات. شما از چی شاکی هستید؟ وقتی شکایتی ندارید دلیلی ندارد کمبودی داشته باشید. یک‌سری چکاب‌های دوره‌ای نیز هست. شما پزشک خانواده دارید. ممکن است یک چیز بی‌اهمیت از چشم شما در رفته باشد ولی پزشک آن را می‌بیند. نشانه‌ای بروز می‌کند یا شما این نشانه را می‌بینید یا پزشک این نشانه‌ها را کشف می‌کند. این روزها مراجعه مکرر به پزشک وجود دارد. اما فرد نباید در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی دنبال استفاده از دارو باشد. مطمئن باشید قطعا به اشتباه می‌افتند. هیچ‌کس نمی‌تواند فی‌البداهه در خانه بنشیند و بگوید من کمبود فلان ویتامین را دارم یا کمبود فلان ماده مصرفی را دارم و خودسرانه مصرف کنم. وقتی من حالم خوب است یعنی کمبود چیزی ندارم. به صورت روتین هم که ما پروتکل داریم.
- موضوعی که خیلی بین مردم شیوع دارد این است که عنوان می‌شود تزریق آمپول ب‌کمپلکس و ب12 باعث رفع خستگی و کسالت می‌شود، این دو ارتباطی به هم دارند؟
100‌در‌صد از نظر علمی غلط است.
- ولی اثر می ‌کند؟
بدن آدم مکانیکی نیست و کاملا تلقین‌پذیر است. این دارو در ایران خیلی شیوع دارد.
- چرا مردم بر این باورند که مصرف خودسرانه این داروها مفید است؟
انسان خیلی پیچیده است. من هم که به این باور رسیده‌ام درس پزشکی خوانده‌ام و 30-20 سال تجربه پشت این کار است. این یک نوع باور است. شما باورها را بخواهید از مردم بگیرید خیلی سخت است. باور به تزریق و باور به مصرف ویتامین خیلی زیاد است. در سیرجان غیر از تزریق، دارو را به رسمیت نمی‌‌شناسند. ما دارو می‌دهیم طرف می‌گوید آقای دکتر آمپول می‌دادید بهتر نبود؟ این یک باور است.
- مصرف خوسرانه ویتامین ‌ها و مکمل ‌ها در بین ورزشکاران نیز شیوع دارد. آیا این برای آنها مفید است؟
به هیچوجه قابل قبول نیست. این که فروشگاه‌ دارند، بَرند دارند و سیگار هم فروشگاه دارد. تنباکو هم فروش می‌ رود. دنیا، دنیای تجاری است. سیستم اقتصاد جهان براساس بازار است. چیزهایی در جامعه تبلیغ می‌شوند. شرکت‌ها این مکمل‌ها و ویتامین‌ها را می ‌سازند. افرادی استفاده می‌کنند. با مصرف این مکمل‌ها و داروها عضله به صورت کوتاه‌مدت رشد می‌کند و به محض رها کردن ورزش دوباره به حالت قبلی باز می‌گردد.
- این ورزشکاران هم نیاز به ویتامین‌های اضافه ندارند؟
ما برای سلامت بدن به ورزشکاران هیچ دارویی توصیه نمی‌کنیم. هر‌کسی یک توان دارد. نمی‌شود همه بدن‌ساز شوند. ورزش بدن‌سازی شیوع زیادی دارد. شهری که محیط آزاد است، دشت هست، باید کوهنوردی رواج داشته باشد، قطعا به غلط این‌گونه شده. یک‌سری افراد خاص استعداد دارند. می‌خواهند مقام بیاورند. این افراد از مکمل‌ها استفاده می‌کنند ولی من در مورد روتین کردن داروها صحبت می‌کنم، نه یک‌سری آدم‌‌های خاص. این که هر کسی وارد باشگاه شد دارو مصرف کند را من اصلا تایید نمی‌کنم. ورزش برای سلامتی است. ورزشی که با مکمل و ویتامین‌ ها باشد، تایید نمی‌کنم. میزان کالری و پروتئین بیش‌تری باید مصرف شود آن هم از سوی غذا باید تامین شود.
- موضوعی که می‌گویند خانم‌ها باید حتما قرص آهن بخورند، آیا این صحیح است؟
در خانم‌ها به صورت روتین توصیه نمی‌‌کنیم. خانم‌ها به علت آهنی که در دوره‌ی ماهیانه از دست می‌دهند معمولا بیش‌تر از مردها نیاز به آهن پیدا می‌کنند ولی باز هم بگویم روتین نیست و باید پزشک تجویز کند.
- آیا شرکت‌ های دارویی نقشی در شایعات در مورد مصرف ویتامین‌ ها و آهن دارند؟
بله نقش دارند. دنیا، دنیای سرمایه‌داری است. در دنیای سرمایه‌داری منِ پزشک هم باید یک‌جوری خدماتم را عرضه کنم. باید رقابت کنم. سیستم نظارتی در ایران ضعیف است.
دریافتی: حامد سالاری **انتشار: بهنام احمدی
7420/ 5054