چاپ

بازي‌هاي محلي يکي از مهمترين عرصه‌هاي بروز شادي و ايجاد شعف و نشاط در افراد جامعه است که متأسفانه اين روزها تحت فشار ابزارهاي الکترونيکي به حاشيه رانده شده و يا فراموش شده‌اند.

"فاطمه رضاپور" کارشناس مردم‌شناسي در اين باره مي‌گويد: زندگي شهرنشيني موانع زيادي را براي انجام بازي‌هاي محلي و بومي به وجود آورده است و امروزه بازي‌هاي دنياي مجازي جاي بازي‌هاي محلي مثل الک دولک، آسياب بچرخ، گرگم و گله مي‏برم را گرفته و اکثر افراد به دليل استفاده بيش از حد از بازي‌هاي رايانه‌اي بيشتر به بيماري‌هاي گوناگون دچار مي‌شوند.

وي ادامه مي‌دهد: استان کرمان همچون ديگر استان‌هاي کشورمان از فرهنگ غني و پرباري برخوردار است، در اين ميان با شناخت بازي‌هاي بومي و محلي استان که علاوه بر بار فرهنگي، از جذابيت و تنوع بالايي نيز برخوردارند، نه تنها مي‌توان تاريخ و سنن را به شکلي پويا و عميق به نسل‌هاي آينده منتقل کرد، که از آن به عنوان بهانه‌اي براي گريز از عواقب اعتياد به تکنولوژي و معنا و مفهوم بخشي دوباره به زندگي استفاده کرد.

وي مي‌گويد: احترام به ديگران، درک مفهومي و عملي رقابت سالم، دستيابي به مهارت پذيرش شکست، کار گروهي، همکاري و همياري با ديگران براي رسيدن به يک هدف مشترک، ايثار و فداکاري، تلاش جسمي و فکري، اهميت راستي و صداقت نمادهايي از ورزشهاي بومي و محلي است .

رضا پور مي‌افزايد: امروزه توسط کارشناسان هنري استان کرمان بيش از 70 نوع بازي محلي شناسايي شده و در کتاب بازي‌هاي محلي کرمان به چاپ رسيده است.

وي معتقد است ميراث فرهنگي، تربيت بدني و صدا و سيما مي‌توانند با همکاري يکديگر به احياي اين بازي‌ها کمک کنند و اين مهم را به انجام رسانند.

اين کارشناس مردم‌شناسي مي‌گويد: باتوجه به اهميت بازي‌هاي بومي و محلي و نقش تاثير گذار آن در حفظ و بقاي خرده فرهنگ‌ها، مسئولان ومديران فرهنگي بايد در سياست گذاري‌هاي کلان و خرد نگاهي ويژه به اين مقوله داشته باشند.

"فرهاد نژادفصيحي" رئيس هيئت ورزش‌هاي سنتي و بازي‌هاي بومي و محلي استان کرمان نيز مي‌گويد: وقتي از بازي‌هاي محلي کرمان صحبت مي‌شود نام چند بازي خاص به ذهن شنونده خطور مي‌کند، در حالي که فرهنگ غني کرمان سرشار از بازي‌هاي شاد و مفرح است.

وي مي‌افزايد: تحقيق و پژوهش در بازي‌هاي بومي هر منطقه بسيار حايز اهميت است و مي‌توانيم دانشي در خصوص داشته‌هاي فرهنگي‌مان کسب کنيم و در زندگي خود و فرزندان‌مان از آن بهره ببريم.

وي با بيان اين‌که با پيشرفت تکنولوژي و کشش کودکان به سمت بازي‌هاي رايانه‌اي، روحيه پرخاش‌گري در ميان اين قشر از جامعه در حال افزايش است مي‌گويد: آشنايي کودکان با بازي‌هاي محلي و بومي در عصر اينترنت و بازي‎هاي رايانه‌هاي موجب خواهد شد تا آنها در بزرگسالي کمتر از مشکلات و سختي‌هاي روحي زاييده زندگي شهري زجر کشيده و با کوچک‌ترين ناراحتي عصياني و خشمگين ‎شوند.

نژاد فصيحي مهمترين ويژگي بازي‌هاي بومي را تقويت کار گروهي، ايجاد فضاي شاداب و پر نشاط، رفع مشکلات جسمي ناشي از فقر حرکتي و تخليه رواني فرد مي داند و معتقد است به واسطه بازي‌هاي محلي بسياري از مشکلات جسمي و رواني از جمله مشکلات گفتاري، اختلال حواس، جمع گريزي، فقر حرکتي، چاقي و افسردگي قابل درمان است.

وي با تأکيد بر اهميت توجه به بازي‌هاي محلي و نقش آن‌ها در ايجاد نشاط اجتماعي، به شناسايي و احياي 70 بازي محلي در استان اشاره کرد و ابراز کرد: اين بازي‌ها در قالب جشنواره‌هاي متعددي که برگزار کرده‌ايم معرفي شده‌اند.

نژاد فصيحي به نقش مهم و تاثيرگذار مدارس در آموزش و انجام اين بازي‌ها اشاره و مي‌گويد: بايد براي آموزش بازي‌هاي محلي در زنگ‌هاي ورزش مدارس برنامه ريزي شود، چون کودکان و نوجوانان بيشتر وقت خود را با هم سن وسالان خود در مدارس مي گذرانند.

رييس هيئت ورزش‌هاي سنتي و بازي‌هاي بومي و محلي استان کرمان، آروسيو، اتصالو، ازکجا زنو، استخوان‌بازي، اشکست‌بازي، الاکلنگ، برنجک، بر، ناز نازو، پابالايو، پاورديوارو، ترنه‌بازي، توخطو، جموجمو هويزه، جوسيا، چش تپه‌کا، چشم گريزپا، خاله ستاره، خاموشان، خرسک، خرگوشو، خم‌پلي، دارپلان، دارتوپ، دستکي، دستمال‌بازي، روروقامي، زنجيرباف، سرگريزکو، سنگ تق‌تقو، سه‌پي گودالو، شنبه يکشنبه، شين خونه‌بازي، طناب‌بازي، عمو سبزي‌فروش، قاب‌بازي، قلعه‌بازي، کشامشا، کشتي کويري، کلاه ديوار، گردوبازي، گرگم به زمين، گرگم به‌هوا، گل‌ها چه گل، گو سه نگهداري، گوشيطونو، لپربازي، مار اومده موش اومده، مازندرون، من مني، ننه پيرزالو، هس‌بازي، يا داود، يه وردار دو وردار را از جمله بازي‌هاي محلي کرمان برشمرد و گفت: کتاب بازيهاي بومي و محلي کرمان نيز با معرفي بهتر اين بازيها به چاپ رسيده است.

نژاد فصيحي در ادامه به تشريح برخي از بازي‌هاي بومي و محلي کرمان پرداخته و مي‌گويد: اشکست‌بازي؛ بازي محلي مردم سيرجان است، در اين بازي، بازيکنان با انتخاب دو استاد به دو گروه تقسيم مي‌شوند، بعد لباس‌هاي خود را بيرون مي‌آورند و پاچه‌هاي شلوار را بالا مي‌زنند. زمين بازي را به دو قسمت لرد (lord) و تو (tu) تقسيم مي‌کنند. يکي از دو گروه در قسمت لرد زمين يعني خارج آن و گروه ديگر در قسمت «تو» ي زمين (داخل) قرار مي‌گيرد.

وي ادامه مي‌دهد: آن‌گاه افراد خارج سعي مي‌کنند افرادي را که داخل هستند بگيرند و داخلي‌ها هم متقابلاً سعي در دستگير کردن افراد گروه مقابل دارند. هريک از افراد دو گروه که بسوزند از بازي بيرون مي‌روند. بازي را ادامه مي‌دهند تا زماني‌که همه ٔ افراد يک گروه کنار گذاشته شده باشند (کشته شوند) که در نتيجه گروه مقابل برنده خواهد بود.

وي مي‌افزايد : ترنه‌ بازي؛ بازي محلي مردم شهرستان بم است که در ان ابتدا با قاپ انداختن، شاه، وزير و دزد را تعيين مي‌کنند. بعد دزد به فرمان شاه مجازات مي‌شود. مجازات ممکن است تعداد معيني ترناي آتشي يا آبي و هم‌چنين سبيل مال آتشي و يا آبي باشد.

نژاد فصيحي مي‌گويد: خرسک بازي بازي محلي مردم شهرستان کرمان است که در اين بازي، ابتدا قرعه‌کشي کرده و يک نفر را انتخاب مي‌کنند. بعد دست او را به مچ پاي آن مي‌بندند و ديگران او را با ترنا مي‌زنند، بازيکن بايد در همان وضعيت سعي کند دامن يا ترناي يکي از آنها را بگيرد که در اين صورت دست و پاي او را باز مي‌کنند و کسي که دامن يا ترنايش گرفته شده به‌جاي او قرار مي‌گيرد و به‌همين ترتيب بازي را ادامه مي‌دهند.

وي ادامه مي‌دهد: دستمال‌ بازي؛ بازي محلي مردم شهرستان جيرفت است که در آن ابتدا دو نفر استاد انتخاب مي‌شوند و به‌ شيوه انتخاب اسامي ياران خود را انتخاب مي‌کنند. دو استاد ياران خود را در فاصله پنجاه‌ متري از يکديگر مي‌نشانند و در وسط اين فاصله سنگ يا چيز ديگري را به‌عنوان نشانه مي‌گذارند. دو استاد کنار اين نشانه ايستاده و دستمال‌ بازي را در دست مي‌گيرند.

نژاد فصيحي مي‌افزايد: بعد قرعه‌ کشي مي‌کنند تا گروه شروع‌ کننده بازي مشخص شود. آن‌گاه استاد گروه شروع‌ کننده دستمال را پيش گروه خود برده و طوري‌که استاد گروه مقابل متوجه نشود، آن را زير پاي يکي از ياران خود پنهان مي‌کند و خود يک قدم دورتر مي‌ايستد، پس از آن استاد گروه ديگر بايد بگويد دستمال زير پاي چه کسي از گروه مقابل است. اگر درست بگويد، خود دستمال را برداشته و مانند استاد اول عمل مي‌کند، در غير‌ اين‌صورت دستمال را از زيرپاي آن بازيکن بيرون آورده و در محل نشانه مي‌گذارند، بعد او بايد از دور دويده پاي خود را روي دستمال گذاشته، بپرد و همان‌جا بنشيند. بازي به‌همين ترتيب ادامه پيدا مي‌کند و در پايان گروه بازنده بايد چند قدمي به گروه برنده سواري بدهد.

وي با اشاره به بازي گرگم به هوا مي‌گويد: اين بازي، بازي محلي مردم شهرستان کرمان و سيرجان که در آن بازيکنان از ميان خود يک نفر را به‌عنوان گرگ انتخاب مي‌کنند و خود روي پله و يا هرجاي بلند ديگري مي‌ايستند، گرگ در کمين است تا هنگامي که بازيکنان جاي خود را عوض مي‌کنند، به يکي از آنها دست بزند، که در اين‌صورت آن بازيکن گرگ مي‌شود و جاي گرگ قبلي را مي‌گيرد و بازي را دوباره ادامه مي‌دهند.

رئيس هيئت ورزش‌هاي سنتي و بازي‌هاي بومي و محلي استان کرمان مي‌گويد: شتر سواري نيز که در عروسي‌ها و جشن‌ها اجرا مي شود از ديگر بازي‌هاي محلي کرمان است، شترسواران از محل شروع مسابقه حرکت کرده و به سرعت خود را به مقصد تعيين شده، مي رسانند، در مسابقه اصلي مسافتي که بايد طي شود، معمولاً کمتر از 5 کيلومتر نيست. اين مسابقه در مقابل تماشاگران زيادي انجام مي شود.

وي در مورد بازي چوب بازي(ترکه بازي) نيز مي گويد: اين بازي در مجالس جشن و عروسي اجرا مي شود. ابزار بازي يک عدد چوب بلند و کلفت 2 يا 3 متري، يک عدد چوب کوتاه و نازک، طبل و شيپور است. بازي بدين صورت است که؛ طبل و شيپور نواخته مي شود و دو بازيکن به ميدان مي آيند. يکي چوب بلند و ديگري چوب کوتاه را در دست مي گيرد. براي گرم شدن مدتي حرکات نمايشي انجام مي دهند، پس از آن بازيکني که چوب بلند در دست دارد آن را در زمين فرو مي‌کند و ديگري سعي مي‌کند با چوب کوتاه خود به پاي او بزند و بازيکن مقابل طبعاً جاخالي مي کند، هرگاه چوب به پاي بازيکن بخورد، بازيکني که چوب را زده، چوب بلند را تصاحب مي‌کند و با آن به بازي ادامه مي دهد، درغيراين صورت بازي به همان شکل ادامه مي يابد. اين بازي گاه رنگ خشونت به خود مي‌گيرد ولي آنچه مورد تشويق حضار قرار مي‌گيرد، بيشتر حرکات زيباي طرفين است نه عمليات خشن آنها.

نژاد فصيحي مي‌گويد: همانطور که مي‌بينيد ورزش‌هاي محلي و بومي با کم‌ترين هزينه و در فضاهاي مختلف قابليت اجرايي دارند و امکانات چنداني را نياز ندارند، ضمن اين‌که جمعي بودن آن‌ها، روحيه‌ي هم‌کاري و تعاون را نيز تقويت مي‌کند.

به گزارش ايسنا، بازي‌هاي محلي دنيايي از باورهاي فرهنگي يک قوم، قبيله يا محل را در دل خود به امانت دارد و احياي اين بازي ها علاوه بر سرگرمي سالم و بدون هزينه، احياي رفتارهاي دست جمعي و تمرين زندگي جمعي است.