کرمان رصد
مهر گزارش می دهد؛
قلعه گنج در مسیر توسعه/اقتصاد جنوب کشور در گروی پرورش بز مورسیا
سه شنبه 12 تیر 1397 - 10:04:26 AM
مهر
کرمان آنلاین - قلعه گنج اززمانی که به عنوان شهر نمونه اقتصاد مقاومتی انتخاب شد،تحولات زیادی را شاهد بوده که راه اندازی دامپروی‌های مدرن وجایگزینی دام محلی با دام سازگار با محیط، از مهمترین این اقدامات است.

 شهرستان قلعه گنج با جمعیتی بیش از 76 هزار نفر در 430 کیلومتری جنوب کرمان قرار دارد و بیشتر مردم این منطقه هنوز به کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند.
آثار تاریخی کشف شده، گواه تمدن چند هزار ساله مردمان این منطقه از کشورمان است و آنطور که ساکنان امروزی آن می گویند، شغل آباء و اجدادی این مردم بیشتر پرورش شتر و بز و کشاورزی بوده است. هنوز هم روستائیانی که سن و سال بیشتری دارند، از پدران و پدربزرگهایشان خاطراتی دارند که نشان دهنده رونق کسب و کار به ویژه پرورش شتر در حاشیه جازموریان است.
حال و روز امروز ساکنان قلعه گنج اما تفاوتهای بسیاری با نسلهای گذشته دارد. امروز از تالاب جازموریان جز یادی کهنه در اذهان پیرمردها و پیرزنها نمانده که روزگاری نه چندان دور موجب سرسبزی منطقه بود و نخلها را استوار نگه می داشت و شترها را سر پا. حالا اما نخلها خشک و سر به زیر شده اند و رونق از شترداری رفته است. وقتی سرتاسر منطقه زیر سایه ساربانها بود کسی فکرش را هم نمی کرد زمانی فرا می رسد که برای مشاهده یک شتر باید ساعتها در منطقه بگردید.
حسین مرد میانسالی است که در یکی از روستاهای قلعه گنج سکونت دارد. غمی که در چشمانش هست جای هر توضیحی را می گیرد. وقتی از او در مورد کسب و کار و رزق و روزی اش می پرسیم، می گوید: هنوز صدای زنگ گله شتر در گوشم می آید و حالا با از دست دادن آنها نمی دانم چه کنم. او صاحب یک گله 60 نفری از شتر بوده که به دلیل خشکسالی و ناتوانی در تامین آب شرب آنها مجبور به حراجشان شده است: «شترها که آبستن می شوند نیاز به نگهداری بیشتری دارند. باید آب بیشتری به آنها بدهیم اما اینجا تامین آب برای شرب روزانه زن و بچه ها مشکل است چه برسد نگهداری یک گله شتر. برای اینکه جان شترهای آبستن و بچه هایشان از بین نرود مجبور به فروش آنها شدم».
آب کم بود اما بود. همین که از تالاب سرریز می شد زندگی را با خود می آورد. این طور نبود که همه زمین‌های روستا و اطرافش، حتی زمین‌های کشاورزی به ریگ بیابان تبدیل شود و ریشه حیات را بخشکاند. باد که می وزد ریگ و ماسه بیابانی در هوا چرخ می خورد و خاک داغ روی سر ساکنان منطقه فرود می آید؛ انگار که آوار زلزله باشد.
بزها طاقتشان بیشتر است. حسین می گوید: «زبان بسته ها همه چیز می‌خورند. حتی پارچه و ظروف پلاستیکی. هر چیزی که باشد و هرچیزی که باد با خود بیاورد. مراتع قلعه گنج رو به نابودی است و روستائیان برای تغذیه گله های بز ناچارند کیلومترها راه بپیمایند تا خار و علف بیابانی شکم گله را سیر کند. برای همین است که گله سال به سال کوچکتر و بزها روز به روز لاغرتر می شوند. بزهای سیاه و سفید با صدای معصومانه بره هایشان زیر تیغ آفتاب گویی به دنبال مقصر این روزهایشان می گردند.
پرورش بز هنوز هم بخش زیادی از اقتصاد قلعه گنج با پنج دهستان و 192 روستایش را به دوش می کشد اما کارشناسان معتقدند دامپروریهای مدرن باید جای دامداری سنتی را بگیرد پرورش بز هنوز هم بخش زیادی از اقتصاد قلعه گنج با پنج دهستان و 192 روستایش را به دوش می کشد. روستائیانی که با وجود سختی های فراوان، امید دارند و چشمشان به آسمان است بلکه باران نوید روزهای بهتری را برایشان به ارمغان بیاورد. 126 روستای دیگر که تحمل دیدن این روزها را نداشتند عطای ماندن را به لقایش دادند و مهاجرت کردند و حالا قلعه گنج مانده و حدود نیمی از روستاهای تخلیه شده.
ساکنان محلی می گویند سال آبی جاری یک قطره باران هم نیامده و همین مراتع را به شدت ضعیف کرده است. دامداری با چالشی بزرگ مواجه شده است و حالا مسئولان می گویند باید تغییری اساسی در شیوه دامداری منطقه به وجود بیاید در غیر این صورت تا چند سال دیگر هیچ مرتعی باقی نخواهد ماند که دامها از آن تغذیه کنند. باید تعادل در دام و مرتع در نظر گرفته شود. تغییر بهره برداری از دامداری به دامپروری و کاهش فشار بر منابع طبیعی شهرستان از دیگر اهداف طرحی بود که در ادامه به اجرا درآمد.
تغییر اما چند سالی هست شروع شده است. از زمانی که بنیاد مستضعفان با دستور رهبر انقلاب مسئولیت رفع محرومیت از قلعه گنج را برعهده گرفت: «یک منطقه را در نظر بگیرید. آنگاه بپردازید
به رفع محرومیت از آن منطقه، به ایجاد اشتغال، ایجاد رونق و هر کاری که لازم دارد یک منطقه را از آب و گِل بیرون بیاورد.» همین یک جمله کافی بود که مسئولان بنیاد مستضعفان با حرکتی جهادی به منطقه بیایند و طرح پیشرفت و آبادانی قلعه گنج روی کاغذ بیاید. رفع محرومیت و توانمندسازی اقتصادی و فرهنگی مردم، در راستای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی الگوی اسلامی-ایرانی آبادانی و پیشرفت از طریق ساز و کارهای قانونی مشارکت بخش خصوصی در دستور کار قرار گرفت و خیلی زود موضوع حمایت از اشتغال در منطقه اهمیت یافت.
مطالعات سمت و سوی دامداری را هدف گرفت و چالش‌های آن شناسایی شد. بزهایی که به صورت سنتی دام غالب منطقه بودند باید با دامهای پربازده تر جایگزی می شدند و به همین منظور شناسایی دام مناسب که بیشترین بهره دهی را داشته باشد در دستور کار قرار گرفت. در نهایت این بررسی‌ها به «بز مورسیا» که بومی جنوب اسپانیا و منطقه بارسلون بود ختم شد و در مرحله اول هزار راس بز خریداری و در مهرماه 95 وارد کشور شد و 2 هزار راس دیگری با فاصله زمانی مشخصی با اعتبار 2 میلیارد تومانی به کشور وارد و در دامداری مجهز پرورش بز شیری قلعه گنج برای انجام آزمایشات و تستهای اولیه مستقر شد.
نتیجه مطالعات موفقیت آمیز بود. بز مورسیا که حالا به بز شیری قلعه گنج معروف شده، یک نژاد اصلاح شده و خالص است که شجره مشخصی دارد. از مهمترین ویژگی‌های این نژاد شیردهی بالای آن است به طوری که روزانه بین 2.5 تا 3 لیتر شیر می دهد و این بیش از 2 برابر شیردهی بزهای سنتی قلعه گنج است.
مدیر مجمتع پرورش بز شیری قلعه گنج  می گوید: شیر این بز چربی بالای 5 درصد دارد که بی رقیب است. همچنین این بز دوقلو زا است و می تواند تا سالی 2 بار زایش داشته باشد. از دیگر ویژگی‌های این بز که قرار است جایگزین دام‌های قلعه گنج شود می توان به کیفیت بالای پنیر حاصل از شیر آن اشاره کرد که با رقم‌های بالا به فروش می رسد و سود فراوانی را می تواند برای دامداران قلعه گنج داشته باشد. اگرچه مردم محلی می گویند قیمت بالای شیر و پنیر این بز از قدرت خرید مردم منطقه خارج است، اما مسئولان بنیاد علوی و مجتمع بز شیری معتقدند باید به این محصولات به عنوان منبع درآمد مردم نگاه شود. اگر هر کیلو پنیر از دام سنتی 10 تا 15 هزار تومان فروش می رفت حالا همین محصولات سوددهی 40 تا 50 هزار تومانی را برای اهالی به ارمغان می آورد.
مدیر مجمتع پرورش بز شیری قلعه گنج با اشاره به تداوم خشکسالی در بیشتر مناطق کشور می افزاید: باید قبول کنیم که دام سنگین در این شرایط صرفه اقتصادی ندارد. این نمونه از بز به آب و علف کمی نیاز دارد. در حالی که یک گاو شیری به 150 تا 200 لیتر آب در روز نیاز دارد، این بز روزانه به 10 لیتر آب احتیاج دارد.

در حال حاضر با زاد و ولد انجام شده، حدود 5 هزار بز شیری در مجتمع قلعه گنج نگهداری می شود و مراحل واگذاری آن به مردم محلی پس از انجام تستهای ریسک پذیری رو به انجام است. بنیاد به هر دامداری که متقاضی باشد 100 میلیون تومان وام برای راه اندازی دامداری و خرید بز شیری ارائه می دهد که بازپرداخت وامها پس از 5 سال استمهال آغاز می شود و کارشناسان می گویند در این مدت 5 ساله تعداد دامها به قدری زیاد می شود که تنها از محل فروش محصولات لبنی آنها می توان اصل وام را پرداخت کرد. هرچند سود 8 درصدی برای این وامها در نظر گرفته شده اما با توجه به اینکه حدود 40 درصد این بزها 2 یا 3 قلو زا هستند، صرفه اقتصادی این شیوه از دامداری تضمین شده است. مسئولان مجتمع بز شیری به مدت یکسال رایگان نگهداری از این دام را به اهالی آموزش می دهند و پس از آن هم با سرکشی مداوم از سلامت دامها مطمئن می شوند.
نکته قابل توجه در این طرح اقتصادی این است که چرخه کامل از واگذاری دام تا خرید محصولات لبنی از دامداران و حتی تولید ارزش افزوده از طریق ایجاد کارخانه لبنیات در قلعه گنج پیش بینی شده است. کارخانه شیر که همین روزها در این شهرستان به بهره برداری می رسد، به صورت تضمینی تمامی شیر دامهای منطقه را خریداری می کند و با تولید محصولات با کیفیت سود بیشتری را به جیب روستائیان واریز می کند. تا همین امروز تعداد 12 دامداری با شیوه نوین و با استفاده از بز مورسیا در روستاهای قلعه گنج راه اندازی شده است. اگرچه به دلیل اطلاع رسانی نا کافی بسیاری از روستائیان از شیوه دریافت وام و خرید بز مورسیا بی اطلاعند اما هستند افرادی که دامهای سنتی خود را با این دام سودآور جایگزین کرده اند.
مهتاب کامرانی یکی از روستائیانی است که دامپروری خود را با حمایت‌های بنیاد راه اندازی کرده است. این زن جوان 30 ساله ساکن روستای «چاه زنگی» است که به صورت خانوادگی در طول نسل‌های گذشته به دامداری مشول بوده اند، در حال حاضر در دامداری خود 25 راس بز مورسیا را پرورش می دهد که از این تعداد 22 مورد بز ماده و شیرده و 2 بز نر هستند. بزها 8 ماه قبل به خانم کامرانی تحویل شده اند و اگرچه هنوز به مرحله آبستنی نرسیده اند اما به زودی فصل زایش آنها فرا می رسد. او می گوید اگرچه کارخانه لبنیات خرید شیر را تضمین کرده اما قصد دارم خودم تولید پنیر و ماست و کشک دیگر محصولات را انجام دهم تا سود بیشتری نصیب خودم و خانواده ام شود.
مهتاب که تحصیلات دانشگاهی دارد و کارشناس آموزش ابتدایی است معتقد است این بزها به دلیل کم شدن مراتع، پرورش بزهای محلی دیگر صرفه اقتصادی ندارد. هرچند هنوز مادر خانواده تعداد زیادی بز محلی دارد اما با ورود یک خواهر دیگر به پرورش بز مورسیا، قرار است به زودی همه بزها جایگزین شوند.
مسئولان بنیاد علوی امیدوارند تا پایان سال تعداد دامداری‌هایی که پرورش بز شیری قلعه گنج را انجام می دهند از 12 عدد به 70 دامداری برسد. این مساله می تواند به پایداری محیط زیست به عنوان زیربنای اقتصاد محلی کمک کند روستائیانی که هنوز اطلاع دقیقی از نحوه راه اندازی دامداری نوین با بزهای مورسیا ندارند می گویند قرار بود بنیاد به ما بزهای آبستن ارائه دهد اما بزهای 8 ماهه می دهند که تا زادآوری فاصله دارند اما مسعود حیدروند، مجری طرح ملی «آبادانی شهرستان قلعه گنج» در این باره معتقد است به دلیل حساسیت بالای نگهداری این بز، امکان جابجایی این بزها در طول دوران آبستنی وجود ندارد زیرا استرس ناشی از جایجایی سبب سقط جنین آنها می شود. وی   می گوید: بنیاد در راستای حمایت ار روستائیان و در جهت توان افزایی اقتصادی قلعه گنج در راستای توصیه های رهبری، هر راس بز شیری را به قیمت 2 میلیون تومان به اهالی واگذار می کند؛ این در حالی است که قیمت واقعی هر بز بیش از 4 میلیون تومان تمام می شود.
مدیران مجتمع بز شیری قلعه گنج می گویند پرورش این بز به قدری سودآور است که افرادی از سرتاسر ایران برای دریافت بز مورسیا مراجعه می کنند تا در دامپروری‌های خود این نوع بز را پرورش دهند حتی توصیه نامه از برخی مقامات می آورند اما بنیاد به دلیل تعهد به رفع محرومیت از منطقه قلعه گنج، از واگذاری دام به افراد غیر محلی خودداری می کند.
مسئولان بنیاد امیدوارند تا پایان سال جاری تعداد دامداری‌هایی که پرورش بز شیری قلعه گنج را انجام می دهند از 12 عدد به 70 دامداری برسد. این مساله با توجه به فقر مراتع قلعه گنج می تواند به پایداری محیط زیست به عنوان زیربنای اقتصاد محلی کمک کند. با این حال رسیدن به این هدف بیش از هر چیز نیازمند اطلاع رسانی دقیق به مردم منطقه و بیان مزایای پرورش این نوع بز به ویژه روستاییانی است که به طور سنتی قرنها بز شیری محلی را پرورش داده اند.

http://www.kerman-online.ir/fa/News/34414/قلعه-گنج-در-مسیر-توسعه-اقتصاد-جنوب-کشور-در-گروی-پرورش-بز-مورسیا
بستن   چاپ