بزرگنمايي:

کرمان رصد - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
به گزارش خبرگزاری ایرنا، رافائل گروسی به ایران سفر کرده و در 17 و 18 اردیبهشت ماه با مقامات کشور دیدار دارد. این سفر در پی آن انجام شد که خبرگزاری‌های ایران در 30 آوریل اعلام کرده بودند که رافائل گروسی، رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) قرار است برای شرکت در کنفرانس هسته‌ای از 6 تا 8 مه ‌به ایران سفر کند و در ضمن آن با مقامات کشور دیدار داشته باشد. گروسی نیز در ماه فوریه گفته بود که قصد دارد به تهران سفر کند تا به «شکاف» در روابط بین آژانس و جمهوری اسلامی ایران بپردازد. با توجه به آخرین تحولات منطقه‌ای و تهدید غرب برای افزایش تحریم‌ها علیه تهران و همچنین افزایش تنش میان ایران و اسراییل و تهدیدات گزارش‌ شده رژیم اسراییل علیه تاسیسات هسته‌ای ایران، سفر رافائل گروسی بر دیپلماسی مضاعف تاکید دارد. 

در همین رابطه، محمد اسلامی در اول اردیبهشت ماه در مورد توافق پادمانی با آژانس به خبرنگاران گفت: «بیانیه اسفند 1401 از نظر ما پابرجاست و بر اساس آن تعامل داریم، اما این بیانیه توسط جریان مخربی که در غرب علیه ایران اقدام می‌کند زیر سوال رفته است. البته ما بر این بیانیه تاکید داریم و گروسی هم این را اعلام کرده است.» او افزود: «آقای گروسی در ایران دیدارهایی خواهد داشت و من هم با او دیدار دارم و مطمئن هستم که ابهامات برطرف می‌شود و در چارچوب پادمان و ان‌پی‌تی روابط خود را با آژانس تقویت می‌کنیم.» اسلامی تاکید کرد که «ما ورود هیچ بازرسی را ممنوع نکردیم و 130 بازرس آژانس مجاز به حضور در ایران هستند. بازدید آنها در حال انجام است. استفاده از حقوق مسلم هر عضو آژانس طبیعی است و این مساله سیاسی نیست و ما در فرآیندهای همکاری با آژانس این موضوع را مکرر اثبات کرده و آنها هم به آن اذعان دارند.» او درباره اظهارات گروسی در مورد برنامه هسته‌ای ایران تصریح کرد: «اینها موضع‌گیری نیست و سوال خبرنگار است و جریان مخرب و صهیونیستی در حال القای این است که برنامه ایران صلح‌آمیز نیست. گروسی گفته نشانه‌ای از برنامه تسلیحاتی ایران وجود ندارد.» 
رافائل گروسی، رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است در اولین کنفرانس بین‌المللی علوم و فناوری هسته‌ای که ایران میزبان آن در شهر اصفهان است، شرکت کند. او همچنین قرار است با مقامات مختلف دولتی از جمله محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران نیز گفت‌وگو کند. اگرچه دستور کار و نکات گفت‌وگوی گروسی مشخص نیست، اما به‌زعم کارشناسان و خبرگزاری‌های مختلف، او احتمالا در راستای ماموریت آژانس مبنی بر دیپلماسی برنامه هسته‌ای ایران و نظارت بر سیستم پادمانی این سفر را انجام داد. او در سفر قبلی خود در مارس 2023 با اسلامی، سید ابراهیم رییسی رییس‌جمهور و حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران دیدار کرد که با بیانیه‌ای سه قسمتی در خصوص همکاری در زمینه مسائل پادمانی باقیمانده موافقت کردند. با این حال، به دلیل اینکه غرب دوباره و پس از پاسخ ایران به تجاوز اسراییل به کنسولگری‌اش در دمشق، به تحریم روی آورده است، رییس آژانس انرژی اتمی بیم آن دارد که نتواند نظارت پادمانی که ایران به صورت داوطلبانه آن را پذیرفته است، برقرار کند. 
سفر در میانه شکاف‌ها
گروسی در مصاحبه‌ای که در 23 آوریل با دویچه وله انجام داد، نگاهی اجمالی ادعایی به دستورالعمل خاصی انداخت که ممکن است در پی اجرای آن در تاسیسات هسته‌ای اصفهان باشد. او در خصوص تشدید تنش میان تهران و تل‌آویو تصریح کرد که «حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران و هر جای دیگری مطلقا ممنوع است». او همچنین روند «بسیار نگران‌کننده‌ای» را محکوم کرد که در آن اسراییل تلویحا به حمله (ادعایی) علیه تاسیسات هسته‌ای ایران تهدید می‌کند. گروسی همچنین اظهارات محتاطانه اما گویا در مورد وضعیت برنامه ایران داشت. ابتدا او در مورد نگرانی‌های فزاینده درباره احتمال عبور ایران از آستانه گریز هسته‌ای اظهارنظر کرد و مدعی شد: در حالی که ایران «هفته‌ها و نه ماه‌ها» تا گریز هسته‌ای فاصله دارد، «این به آن معنا نیست که ایران در آن فاصله زمانی از آستانه گریز هسته‌ای عبور خواهد کرد یا قصد آن را خواهد داشت». گروسی در پاسخ به این پرسش که چرا اگر تهران به دنبال عبور از آستانه گریز هسته‌ای نیست، اورانیوم را تا «سطح نظامی» غنی‌سازی می‌کند، مدعی شد که انگیزه‌ها و اهداف دولت ایران «موضوع حدس و گمان است». او اعتراف کرد که برنامه هسته‌ای ایران تاکنون صلح‌آمیز بوده است و اظهار کرد که «البته در ایران خط کلی این است که این مواد را برای مقاصد پزشکی یا غیرنظامی می‌خواهند. خیلی روشن نیست که چرا این مقدار، با این سرعت و در آن سطح غنی‌سازی برای این اهداف مورد نیاز است.»
 گروسی همچنین مدعی شد که ایران محدودیت‌هایی برای بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعمال کرده است. او گفت که این موضع تنها گمانه‌زنی‌ها در مورد پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران را افزایش می‌دهد. رییس آژانس علاوه بر اینکه «بارها» به مقامات ایرانی گفته است که افزایش فعالیت غنی‌سازی ایران «تعجب‌برانگیز است»، ادعا کرد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی «درجه لازم دسترسی و دید کافی را در برنامه هسته‌ای ایران دریافت نمی‌کند.» او ادعا کرد: «وقتی همه اینها را کنار هم می‌گذارید، مطمئنا با علامت‌های سوال زیادی روبه‌رو می‌شوید.» 
گروسی همچنین در مصاحبه با دویچه وله مدعی «یافته‌های حل‌ نشده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی»، از جمله «ردیابی اورانیوم غنی ‌شده در مکان‌های غیرمنتظره» شد؛ گزاره‌ای که به ادعای او تردیدها درباره شفافیت برنامه هسته‌ای ایران را زیر سوال می‌برد. او سپس بر نقش دیپلماسی در حل این مسائل تاکید کرد و ادعا کرد:«این موضوع محور گفت‌وگوی من بوده است و همچنان در تلاش هستم تا با ایران بر سر این موضوع مذاکره کنم.» بنابراین سفر گروسی به ایران در حالی رخ می‌دهد که «شکاف‌ها» آن‌طور که او مدعی است، بیشتر شده و ایران و آژانس در حال «از هم دور شدن» هستند و به ادعای ناظران برنامه جامع اقدام مشترک 2015 (برجام) «چیزی تا فروپاشی کامل فاصله ندارد». 
احیای برجام دور از ذهن است؟
چهارشنبه 8 مه، شش سال از خروج دونالد ترامپ، رییس‌جمهور وقت امریکا از توافق هسته‌ای ایران، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) می‌گذرد. جو بایدن در کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری و در ابتدای دولتش، قول داد که دوباره این توافق را بررسی و تلاش کند آن را احیا کند. با این حال، بایدن در سال 2022 این توافق را «مُرده» خواند. کارشناسان استدلال می‌کنند که با توجه به نزدیکی ایران و روسیه در سال‌های اخیر، به خصوص پس از حمله روسیه به اوکراین، حمایت تهران از متحدینش در برابر اسراییل که در جنگ غزه درگیر است و همچنین تمایل بایدن برای دستیابی به انتخاب مجدد و عدم تمایلش به ریسک بیشتر در منطقه و در ارتباط با ایران، هرگونه توافق هسته‌ای جدید قابل توجه با ایران بسیار بعید به نظر می‌رسد.
به عقیده روزلین کارول، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در موسسه استیمسون مهم‌ترین موضوعی که در هر بحثی درباره برجام وجود دارد، عدم تعادل قدرت بین دو بازیگر اصلی آن، ایران و ایالات متحده و اهداف و منافع به ‌شدت متضاد آنهاست. او می‌نویسد که برجام مذاکره‌ای بود بین یک ابرقدرت جهانی و یک بازیگر قدرتمند منطقه‌ای با شرایط پیچیده منطقه در دهه‌های اخیر. کارول معتقد است که برجام توافقی بین‌المللی بود و خروج یک طرف از آن نمی‌توانست به مرگ آن منجر شود. اما در شرایطی که ایالات متحده از آن خارج شد، دیگر شرکای واشنگتن نیز هم به لحاظ فنی و هم سیاسی قادر به حفظ آن نبودند. 
مقامات ایران نیز با توجه به تجربه تلخ خود از برجام، به‌طور قابل ‌توجهی نسبت به پذیرش توافقی جدید بدون انگیزه‌های بزرگ و تضمین‌های بادوام روی خوش نشان نمی‌دهند. به عقیده کارول، دو طرف در سال 2023 به درک حداقلی دست یافتند که انباشت اورانیوم بسیار غنی شده در ایران را کند کرد و در ازای آزادسازی برخی درآمدهای نفتی ایران در بانک‌های کره جنوبی و انتقال این پول به قطر، ایران نه زندانی امریکایی را نیز آزاد کرد. با این حال، ایران به دلیل جنگ غزه نتوانسته است به این منابع مالی خود دسترسی پیدا کند، حتی در حالی که مذاکرات غیرمستقیم جدیدی با ایالات متحده انجام داده است تا از تشدید تنش جلوگیری کند.
این در حالی است که کارشناسان هسته‌ای ایران، امریکا و اروپا راه‌های دیگری را برای بحث و چانه‌زنی درباره برنامه هسته‌ای ایران و تنش‌های امریکا و ایران آغاز کرده‌اند. یک احتمال این است که ایالات متحده بتواند چارچوبی را اتخاذ کند که در ازای تعدیل بیشتر ایران در برنامه هسته‌ای‌اش، لغو آهسته و پیوسته تحریم‌های بیشتر را دنبال ‌کند. کارول می‌نویسد که یک برنامه خوب سنجیده کاهش تحریم‌ها به حسن نیت ایالات متحده در ارتباط با ایران منوط است، اما چنین اقدامی در طول سال انتخابات ایالات متحده یا پس از درگیری جدید در خاورمیانه بعید است. او نتیجه می‌گیرد که قراردادهای بین‌المللی که شامل کشورهایی با چنین سطح قدرت‌ و انگیزه متفاوت و متضادی می‌شود، از زمین بازی ناهمواری مملو از بی‌اعتمادی شروع می‌شود. اما موافقتنامه‌های بین‌المللی چندجانبه مانند برجام نباید گروگان ابرقدرتی مانند ایالات متحده شوند. 
رویکرد اشتباه بایدن
در ماه نوامبر، رای‌دهندگان امریکایی باید انتخاب کنند که برای مدیریت تنش‌های انفجاری جاری با تهران در سراسر خاورمیانه که اکنون در بحران است، به کدام یک از این دو اعتماد دارند. جنگ در غزه خطر درگیری ایران و اسراییل را تشدید کرده، با حمله تروریستی اخیر اسراییل به کنسولگری ایران در سوریه و پاسخ ایران به اسراییل تنها شانس باقیمانده برای خروج از بن‌بست هسته‌ای نیز کمرنگ شده است. علاوه بر این، «محور مقاومت» ایران از جمله حماس، حزب‌الله لبنان، انصار‌الله در یمن و اعضای مقاومت در عراق و سوریه، هژمونی امریکا را در سراسر خاورمیانه به چالش می‌کشند و در عین حال حملات متقابل مرگباری را علیه امریکا در عراق، سوریه و یمن انجام می‌دهند. در همین ارتباط، باب درایفوس در هفته‌نامه نیشین می‌نویسد که به‌رغم ادعای بایدن، از زمان روی کار آمدن او واضح بود که دولتش مذاکرات با ایران را در اولویت قرار نداده است، زیرا نسبت به درگیری بیشتر با اسراییل و متحدانش در کنگره امریکا بر حذر بود. به عقیده درایفوس، دیدگاه بایدن این بود که تنها در صورتی با احیای برجام همراهی می‌کند که احساس کند این امر کاملا ضروری است و آن را با حداقل هزینه سیاسی انجام می‌دهد. به نظر می‌رسید که او تنها در صورتی این کار را انجام می‌دهد که برای اسراییل قابل قبول باشد. درایفوس می‌نویسد که بایدن در نگاه خود به خاورمیانه، از ابتدا به دنبال آرامش و دوری از تنش بود تا بتواند تمرکز خود را بر رقابت با چین متمرکز کند. اما جنگ در اوکراین و بعد از آن در خاورمیانه باعث شده است دریابیم که در رویکرد خود در قبال برنامه هسته‌ای ایران راه اشتباه را رفته است. به عقیده او، بایدن باید بر سر برنامه هسته‌ای با ایران به توافقی دست می‌یافت و این امر می‌توانست به کاهش تنش کمک کند. 
از طرفی در طول دو سال اول نیز ایالات متحده و ایران درگیر یکسری مذاکرات غیرسازنده بودند، چراکه ایالات متحده حاضر نبود تضمین‌های مورد نظر ایران را ارایه دهد. در تابستان 2022، به نظر می‌رسید که مذاکرات هسته‌ای یک‌بار دیگر در حال پیشرفت است، اما باز هم شکست خورد. جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این باره نوشت: «پس از 15 ماه مذاکرات سازنده و فشرده در وین و تعاملات بی‌شماری با شرکت‌کنندگان برجام و ایالات متحده، به این نتیجه رسیدم که فضا برای مصالحه‌های مهم دیگر تمام شده است.» حسین موسویان، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای سابق ایران و پژوهشگر دانشگاه پرینستون نیز معتقد است: «قصد بایدن احیای توافق بود. او گام‌های عملی برای این کار برداشت و حداقل تلاش کرد تا اوضاع را کاهش دهد.» با این حال، ایران با بی‌اعتمادی به غرب، تمایل کمتری برای حرکت به جلو داشت، زیرا بایدن بر حفظ تحریم‌هایی که ترامپ اعمال کرده بود، اصرار داشت. 
شکست مذاکرات در سال‌های اخیر عمدتا به دلیل بی‌اعتمادی ایران نسبت به نیات غرب و عدم ارایه تضیمن‌های سازنده از سوی دولت امریکا ارزیابی می‌شود. کارشکنی‌های اسراییل نیز در این زمینه بی‌تاثیر نبوده است. اعضای کنگره ایالات متحده عمدتا نسبت به هر گونه مذاکره دولت بایدن با ایران بدبین بوده‌اند و خود دولت بایدن نیز در راهبرد منطقه‌ای خود عموما درگیر ضعف‌هایی جدی است. همچنین یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات دولت بایدن را به تعویق انداختن مداوم مذاکرات هسته‌ای می‌داند. به باورش این امر باعث شد که این مذاکرات وجه‌المصالحه مناسبات داخلی امریکا از یک سو و جنگ در اوکراین و غزه قرار گیرد. همه این عوامل باعث شده است مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای ایران و رسیدن به توافقی جدید تاکنون با شکست مواجه شود.